آخرین به‌روزرسانی: ۱ بهمن ۱۳۹۹
دنیایی را تصور کنید که بدون نیاز به بانک‌ها و با قرار دادن مبلغی به عنوان وثیقه، هر زمان که خواستید بتوانید وام بگیرید. در این شرایط، بی‌نیاز بودن از فرآیندهای طاقت‌فرسایی که هنگام وام گرفتن از بانک‌ها با آن‌ها روبه‌رو هستید، مانند نیاز به تهیه ضامن، بسیار خوش‌آیند خواهد بود.
تصور کنید، هر مقدار پولی که می‌خواهید را به هر جای دنیای بتوانید ارسال کنید، بدون این‌که ملزم باشید هزینه تراکنش هنگفتی را بپردازید و یا به بانک‌های بین‌المللی نیازی داشته باشید.
تمام این‌ها و بسیاری امکانات جذاب دیگر، با پروژه‌هایی به نام دیفای (DeFi) عملی است.
فهرست
دیفای چیست؟
امور مالی غیرمتمرکز (Decentralized Finance) که به اختصار دیفای نامیده می‌شود، بخش روبه‌رشدی از صنعت ارزهای دیجیتال و مجموعه‌ای از پروژه‌هایی است که تلاش می‌کنند سیستم مالی متمرکز سنتی را به یک سیستم مالی غیرمتمرکز تبدیل کنند؛ بدین‌ترتیب افراد برای انجام امور مالی خود دیگر نیازی به بانک‌ها، موسسات مالی و شخص سوم نخواهند داشت. دیفای، برای ارائه خدمات مالی از قراردادهای هوشمند و به جای استفاده از بانک‌ها به عنوان واسطه، از تکنولوژی بلاک چین استفاده می‌کند.
در واقع دیفای مجموعه‌ای از چندین پروژه، به منظور ایجاد یک اکوسیستمِ مالیِ منبع باز و شفاف برای هر فرد است که به افراد بدون نیاز به یک قدرتِ شخص سوم، امکان دسترسی و انجام فعالیت می‌دهد. اطلاعات امور مالی روی شبکه بلاکچین برای کلیه افراد قابل مشاهده و ردیابی است، لذا امکان دسترسی اطلاعات و یا سانسور آن‌ها وجود ندارد.
همان‌طور که رمز ارزها، یک بازار غیر متمرکز و بدون نیاز به ارزهای فیاتِ تحت پشتیبانی دولت‌ها را فراهم کردند، دیفای نیز یک سیستم مالی غیر متمرکز بدون نیاز به سازمان‌های مالی سنتی را ایجاد کرده است.
این امور مالیِ بدون نیاز به واسطه، روی شبکه‌های بلاکچین مدیریت می‌شوند؛ شبکه بلاک‌چینی اتریوم، پرکاربرد‌ترین پلتفرم برای این پروژه‌ها است. هدف اصلی این پروژه‌ها این است که با استفاده از قراردادهای هوشمند و برنامه‌های کاربردی غیرمتمرکز (DApps)، عملیات‌های مالی موجود در سیستم مالی سنتی، به صورت غیر متمرکز انجام شوند. پلتفرم‌های قرض گرفتن و وام دهی غیر متمرکز و صرافی‌های غیرمتمرکز (DEX) را می‌توان نمونه‌هایی از پروژه‌های دیفای نام برد.
مزایای اصلی دیفای
در سیستم‌های مالی سنتی و متمرکز، کنترل پول یک کشور بر عهده بانک‌ها و دولت‌ها است. این سیستم‌ها به بانک‌ها به عنوان واسطه و دادگاه‌ها برای داوری و رفع اختلافات مالی، وابسته هستند؛ در عوض، دیفای به هیچ واسطه و داوری نیاز ندارد. کاربران خود مسئول حل و فصل اختلافات و مدیریت دارایی‌هایشان هستند. در دیفای، کنترل کامل دارایی‌ها بر عهده افراد است و از این طریق بسیاری از هزینه‌های تحمیلی مانند هزینه تراکنش انجام معاملات کم شده یا از بین می‌رود. همچنین همان‌طور که گفته شد مردم برای انجام فعالیت‌های مالی به واسطه‌ها، مانند بانک‌ها نیاز دارند. در این صورت انجام امور مالی مانند وام‌دهی به سود واسطه بستگی خواهد داشت و برای متقاضیان نیز هزینه‌آورتر خواهد بود. از طرفی نیز واسطه‌ها ممکن است مرتکب خطای عمد یا غیر عمد شوند؛ لذا حذف واسطه‌ها از این منظر مطلوب به نظر می‌رسد.
یکی دیگر از مزیت‌های دیفای ارائه خدمات مالی به افرادی است که از سیستم مالی جاری محروم هستند. به عنوان مثال در کشور ما و به دلیل وجود تحریم‌ها، ما از انجام بسیاری از امور مالی بین‌المللی محروم هستیم؛ اما با کمک دیفای و به دلیل وابسته نبودن آن به هیچ نهادی، انجام این امور میسر خواهد شد.
نکته‌ای که وجود دارد این است که حذف واسطه‌ها مسئولیت تمام و کمال دارایی را به خود افراد می‌سپارد. تصور کنید کسی کارت بانکی شما به همراه رمز آن را دزدیده است. شما می‌توانید با مراجعه به واسطه که در این‌جا بانک است کارت خود را بسوزانید. اما در دنیای مالی غیر متمرکز دیگر واسطه‌ای برای مراجعه در چنین مواردی وجود ندارد و اگر شما کلید خصوصی خود را گم کنید باید دارایی خود را از دست رفته بدانید، زیرا دیگر بانکی برای مراجعه و سوزاندن حساب وجود ندارد.
کاربردهای دیفای
- قرض‌دهی و وام‌گیری
پروتکل‌های قرض‌دهی و وام‌گیری یکی از محبوب‌ترین بخش‌های پروژه دیفای هستند که مزیت زیادی نسبت به سیستم‌های وام‌دهی سنتی دارند. از جمله برتری‌های این سیستم نسبت به سیستم‌های سنتی، امکان انجام تراکنش‌های فوری، امکان وثیقه گذاری دارایی دیجیتال و عدم نیاز به چک‌های اعتباری است.
از آنجا که این خدمات وام‌دهی در بستر بلاک‌چین‌های عمومی ارائه می‌شوند، نیاز به اعتماد سازی را به حداقل می‌رساند و برای تضمین، از روش تایید رمزنگاری استفاده می‌شود.
در دیفای برای کسب سود می‌توانید در پلتفرم‌های نظیر Compound یا Aave ، کریپتوکارنسی قرض بدهید یا قرض بگیرید. به عنوان مثال شما می‌توانید یک استیبل کوین، مانند DAI بخرید و آن را در بستر Compound برای کسب سود قرض بدهید. جالب این است که تمام این فرآیند را می‌توان از طریق تلفن هوشمند و به راحتی انجام داد.
- ارائه خدمات بانکی پولی
از آنجا که حیطه اصلی پروژه دیفای امور مالی است، لذا برنامه‌های مالی و پولی بانک‌ها، جزو این برنامه‌ها می‌باشند که از این بین می‌توان به صدور استیبل کوین‌ها (Stable Coins – ارزهای دیجیتال با ثبات)، ارائه رهن و بیمه‌نامه اشاره کرد.
ارز دیجیتال پایدار، راهی است برای فرار از نوسانات قیمتی شدید رمزارزها و می‌توان در سیستم مالی غیرمتمرکز، از آن‌ها به عنوان پول نقد دیجیتال رایج استفاده کرد.
عمدتا فرآیند سپردن وثیقه ملکی برای دریافت وام، به دلیل تعداد واسطه‌هایی که باید درگیر شوند، بسیار وقت‌گیر است اما با استفاده از قراردادهای هوشمند، هزینه‌های پذیره نویسی و حقوقی به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد و این فرآیند نیز ساده‌تر خواهد شد.
همچنین با ارائه خدمات بیمه در بلاکچین نیاز به واسطه‌ها از بین خواهد رفت و با هزینه برابری، امکان ارائه خدمات بیشتری وجود خواهد داشت.
- صرافی‌های غیرمتمرکز (dexs)
دیفای امکان انجام معاملات رمزارزها، در صرافی‌های غیرمتمرکز (dexs)، مانند Uniswap را فراهم می‌کند. در این صرافی‌ها، کلیه تراکنش‌ها کاملا همتا به همتا (peer-to-peer) است و شرکت یا نهاد دیگری این پلتفرم را مهیا نمی‌کند. کاربران به صورت مستقیم و از طریق کیف پول‌هایشان توسط قراردادهای هوشمند، می‌توانند با یکدیگر رمزارز رد و بدل کنند و چون این عملیات به یک صرافی معتمد به عنوان واسطه نیاز ندارد، هزینه تراکنش بسیار ناچیز خواهد بود.
Uniswap یک پروتکل مبتنی بر بلاک چین اتریوم و یکی از پروژه‌های دیفای است که با استفاده از آن می‌توان بدون نیاز به واسطه‌ها، به مبادله اتریوم و توکن‌های ERC 20 پرداخت.
با استفاده از تکنولوژی بلاک چین نیز می‌توان برای ارائه مالکیت ابزارهای مالی مختلفی استفاده کرد. بدین صورت با وجود یک بستر غیر متمرکز، نیاز به متولیان را از بین می‌رود.
نقش قراردادهای هوشمند در Defi
برنامه‌های غیرمتمرکز در پروژه دیفای از طریق قراردادهای هوشمند (smart contracts) اجرا می‌شوند. در حالی‌که در قراردادهای معمولی از اصطلاحات حقوقی برای تعیین شرایط طرفین قرارداد استفاده می‌شود، در یک قرارداد هوشمند، این شرایط از طریق کدهای رایانه‌ای مشخص می‌شود.
از آنجا که شرایط قراردادهای هوشمند از طریق کدهای کامپیوتری نوشته می‌شود، لذا این قرارداد از طریق کدها و به صورت خودکار، طبق شرایط اجرا شده و مانند قراردادهای معمولی دیگر نیازی به ناظر نخواهد داشت.
با این‌که قراردادهای هوشمند راحت‌تر و سریع‌تر اجرا می‌شوند اما به دلیل استفاده از کدهای رایانه‌ای، مستعد داشتن باگ و به خطر انداختن اطلاعات محرمانه طرفین قرارداد، هستند.
چالش‌های پیش روی Defi
عملکرد ضعیف: بلاک‌چین‌ها از همتاهای متمرکز خود کندتر هستند و توسعه دهندگان برنامه‌های دیفای باید این محدودیت‌ها را در نظر بگیرند.
خطر بالای خطای کاربر: برنامه‌های دیفای مسئولیت امور مالی را از واسطه‌ها به کاربر منتقل می‌کنند و این موضوع از بسیاری جهات می‌تواند منفی باشد. سناریو دزدیده شدن کارت بانکی‌تان را در نظر بگیرید و این‌که در دیفای بانکی برای مراجعه و سوزاندن کارتتان وجود ندارد؛ به همین ترتیب اگر شما کلید خصوصی خود را گم کنید باید دارایی خود را از دست رفته بدانید زیرا کسی که به کلید خصوصی شما دسترسی دارد می‌تواند تمام رمزارزهای آدرس شما را بدزدد.
تجربه بد کاربری: در حال حاضر استفاده از پروژه دیفای برای کاربران عادی پیچیدگی‌های زیادی دارد و دیفای برای جذب کاربران از سیستم‌های مالی سنتی، باید بر روی سادگی برای کاربران و ملموس بودن بیشتر تمرکز کند.
اکوسیستم بهم ریخته: اپلیکیشن‌های زیادی در دیفای برای مقاصد مختلف وجود دارد و این‌که کاربر باید بین چندین گزینه، بهترین را انتخاب کند می‌تواند دلهره‌آور باشد و چالش تنها ساختن برنامه‌های کاربردی نیست، بلکه ساختنِ برنامه‌هایی است که با اکوسیستم گسترده دیفای، منطبق باشند.
اگرچه دیفای در مقایسه با اقتصاد جهانی هنوز کوچک است اما در سال ۲۰۲۰ رشد سریعی داشته است. در اوایل سال ۲۰۱۹ فقط ۲۷۵ میلیون دلار رمزارز به عنوان سرمایه در این پروژه قفل شده بود و در فوریه ۲۰۲۰ (بهمن ۱۳۹۸) این عدد به ۱ میلیارد دلار رسید. رشد دیفای در سال ۲۰۲۰ ادامه داشته است و از ۲/۵ میلیارد دلار در اوایل ژوئیه (تیر ۱۳۹۹)، اواسط این ماه به ۳ میلیارد دلار و در ۲۵ ژوئیه به ۴ میلیارد دلار رسید. پس از آن نیز در خبری در آگوست ۲۰۲۰ اعلام شد که ارزش کل سرمایه‌های قفل شده در دیفای، در کمتر از دو ماه ۲۷۱ درصد افزایش یافته و برای اولین بار از مرز ۷ میلیارد دلار فراتر رفته است.
این رشد نشان می دهد که علاقه جامعه کریپتوکارنسی‌ها به دیفای رو به افزایش است و آینده روشنی در انتظار این پروژه خواهد بود.